In Nederland zullen maar weinig mensen van hem hebben gehoord, maar José María Luís Mora geldt waarschijnlijk als de belangrijkste liberaal uit de Mexicaanse geschiedenis. Deze journalist, politicus en liberaal staatsman werd in 1794 geboren in Guanajuato, gelegen in het midden van het huidige Mexico. Hij was een zogeheten criollo, een etnische Spanjaard geboren in de koloniën (in de sociale hiërarchie stonden zij onder de in Spanje geboren peninsulares, maar boven de etnisch gemengde mestiezen en mulatten). In zijn vroege jaren leek het erop dat Mora het religieuze pad zou bewandelen, want hij studeerde theologie en had in eerste instantie de ambitie priester te worden. Hoewel hij in 1820 zijn diploma haalde, gooide hij het roer om en besloot zich te storten op de politiek. Eerst als journalist en later als politicus.

Het was ook rond deze tijd dat de Mexicaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1810-1821) op zijn einde liep en Mexico zich als onafhankelijke natie van het Spaanse Rijk losmaakte. Als liberaal politicus beoogde Mora de nieuwe soevereine staat mede vorm te geven. Dat deed hij onder meer door mee te schrijven aan de eerste Mexicaanse grondwet. Toch zou hij later kritisch zijn op diezelfde grondwet, aangezien veel belangrijke liberale beginselen niet werden overgenomen. Zo pleitte Mora voor godsdienstvrijheid en een modernisering van het onderwijs. Wat hem vooral stak was de speciale positie van de Rooms-Katholieke Kerk. Hoewel hij dus zelf ooit priester wilde worden, was hij van mening dat een duidelijke scheiding van kerk en staat noodzakelijk was in de nieuwe republiek. Daarnaast was Mora kritisch op het besluit van de regering de Spanjaarden (peninsulares) te verbannen (uiteindelijk zou zo’n driekwart van deze bevolkingsgroep het land uitgezet worden).

Mora schreef een aantal werken waarin hij uitweidde over zijn liberale ideeën. Daarbij liet hij zich vooral inspireren door liberale denkers als John Locke en Benjamin Constant. Een belangrijk thema was zijn angst voor de zogeheten algemene wil, ook wel volkswil genoemd. Dat concept werd door de Zwitsers-Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau bedacht en stelde dat het algemeen belang (van het volk) boven het individueel belang gezet dient te worden. Men heeft zich daaraan aan te passen en wie dat niet doet, kan daar uiteindelijk toe gedwongen worden. Mora meende dat dit idee ervoor gezorgd had dat de Franse Revolutie (1789) uiteindelijk resulteerde in de Terreur-periode, toen in naam van het volk talloze mensen werden vermoord. Hij vreesde dat Mexico een soortgelijk lot stond te wachten indien de volkswil niet werd bedwongen. Die zou dus een direct gevaar vormen voor de vrijheid van het individu. Om die reden pleitte Mora dan ook voor het waarborgen van burgerrechten binnen een constitutioneel systeem.

Het Mexicaanse politieke landschap was in de decennia na de onafhankelijk niet bepaald stabiel te noemen. Staatsgrepen volgden elkaar snel op en de meeste presidenten regeerden eerder als dictator dan als democratisch leider. In die context had Mora moeite zijn ideeën in de praktijk te brengen. Toch boekte hij kleine successen. Onder de liberale vicepresident Valentín Gómez Farías (die in naam van de conservatieve president Antonio Lopez de Santa Anna regeerde) werd Mora verantwoordelijk gemaakt voor de hervorming van het onderwijs. Daarop werd de eerste seculiere school in Mexico door hem geopend. Ook wilde Farías een einde maken aan de speciale positie van de Rooms-Katholieke Kerk in het land. Zijn beleid riep echter weerstand op bij de conservatieven en uiteindelijk besloot president Santa Anna zijn vicepresident af te zetten en diens hervormingen weer terug te draaien.

Nadat Farías eerder al het land had verlaten, besloot ook Mora naar het buitenland te vertrekken. Zo kwam hij in Frankrijk terecht, waar hij een lange tijd zou verblijven. Uiteindelijk vertrok Mora naar het Verenigd Koninkrijk, waar hij in 1844 tot ambassadeur werd benoemd door de nieuwe Mexicaanse president. Even leek het erop dat hij terug zou keren naar Mexico toen Farías weer aan de macht kwam, maar dat ging uiteindelijk niet door vanwege het uitbreken van de Mexicaans-Amerikaanse Oorlog (1846-1848). Na deze oorlog werd Mora ziek en in 1850 overleed hij in Parijs aan de gevolgen van tuberculose.

In de jaren na zijn dood vonden zijn ideeën eindelijk echt doorgang in de Mexicaanse politiek tijdens de zogeheten Reforma (Hervorming). Vanaf 1855 vonden er verschillende liberale hervormingen plaats gericht op zaken als de scheiding van kerk en staat, persvrijheid, vrijheid van meningsuiting en gelijkheid voor de wet. Deze liberale beginselen werden ook verankerd in de Mexicaanse grondwet van 1857. Mora kan daarom ook wel als de vader van het Mexicaanse liberalisme worden gezien en als de wegbereider voor de liberale politici die na zijn dood de moderne Mexicaanse staat vorm zouden geven. Helaas hebben politieke strubbelingen, bloedige interne conflicten en institutionele corruptie er uiteindelijk voor gezorgd dat Mexico vandaag de dag niet als een welvarend bakermat van het liberalisme kan worden gezien.

‍