Vrijheid staat niet voor niets in de naam van de VVD. Maar hoe onderscheidend is deze waarde? Zullen politici van andere partijen zeggen dat ze tegen vrijheid zijn? Nee natuurlijk. Niemand is (openlijk) tegen vrijheid.
Eigen verantwoordelijkheid, verdraagzaamheid, gelijke kansen. Als ik Haya-Masterclasses geef komen zulke termen spontaan naar boven als kenmerkend voor het liberalisme. En vrijheid natuurlijk, bovenal vrijheid. Dat wordt dan verschillend verwoord: als keuzevrijheid, vrijheid van meningsuiting, vrij te kunnen zijn wie je bent, et cetera.
Vrijheid staat niet voor niets in de naam van de VVD. Maar hoe onderscheidend is deze waarde? Zullen politici van andere partijen zeggen dat ze tegen vrijheid zijn? Nee natuurlijk. Niemand is (openlijk) tegen vrijheid. ‘We zijn allemaal individuen met een eigen verantwoordelijkheid en we willen allemaal graag in volle vrijheid ons leven inrichten.’ Fraaie zin, nietwaar? Komt uit het beginselprogram van de anti-liberale SP. Ook partijen als CDA en PvdA wijzen vrijheid als een belangrijk beginsel aan. Waarin ligt dan het onderscheid met een liberale partij?
Liberale vrijheid is in twee opzichten anders. Ten eerste op het moment dat vrijheid met andere waarden in botsing komt. Een echte liberaal geeft dan in principe aan vrijheid de voorrang. Het klassieke geval is de botsing tussen vrijheid en gelijkheid. Een socialist wil vooral gelijkheid, een liberaal vrijheid. Niet elke andere waarde zal trouwens snel botsen met vrijheid. Eigen verantwoordelijkheid is een uitgangspunt dat de vrijheid eerder versterkt, en ontsporing ervan kan voorkomen. Verdraagzaamheid vormt een logisch uitvloeisel van vrijheid. Wanneer ik als liberaal vrijheid voor mijzelf wil, vraag ik dat ook voor de ander. Die ander heeft evenveel recht zijn of haar leven in vrijheid vorm te geven. Hij zal daarbij geregeld andere keuzes maken. Een liberaal zal dit logisch vinden en deze andere keuzes ten volle respecteren, zolang die keuzes de mede-mens maar niet in de knel brengen.
Ten tweede gaat het bij liberalen eerst en vooral om de vrijheid van het individu. Andere politieke stromingen hebben het – al dan niet impliciet – vooral over collectieve vrijheden. De vrijheid van het gezin, bijvoorbeeld, de vrijheid van een sociale groepering (‘klasse’) of de vrijheid van een etnisch omschreven natie. Liberalen zijn niet tegen vrijheid van bepaalde groepen, maar nooit ten koste van het individu. Het is de liberale staatsman Thorbecke geweest die in 1848 de vrijheid van vereniging en vergadering in onze Grondwet heeft verankerd. Cruciaal is wel dat een individu uit vrije keuze tot zo’n vereniging toetreedt, en er elk moment weer uit kan stappen. Liberalen houden er niet van als een individu in hokjes wordt ingedeeld of daarin gevangen zit. Voor een ware liberaal vormt het vrije individu uitgangspunt en toetssteen van al het politieke denken en handelen.
Eigen verantwoordelijkheid, verdraagzaamheid, gelijke kansen. Als ik Haya-Masterclasses geef komen zulke termen spontaan naar boven als kenmerkend voor het liberalisme. En vrijheid natuurlijk, bovenal vrijheid. Dat wordt dan verschillend verwoord: als keuzevrijheid, vrijheid van meningsuiting, vrij te kunnen zijn wie je bent, et cetera.
Vrijheid staat niet voor niets in de naam van de VVD. Maar hoe onderscheidend is deze waarde? Zullen politici van andere partijen zeggen dat ze tegen vrijheid zijn? Nee natuurlijk. Niemand is (openlijk) tegen vrijheid. ‘We zijn allemaal individuen met een eigen verantwoordelijkheid en we willen allemaal graag in volle vrijheid ons leven inrichten.’ Fraaie zin, nietwaar? Komt uit het beginselprogram van de anti-liberale SP. Ook partijen als CDA en PvdA wijzen vrijheid als een belangrijk beginsel aan. Waarin ligt dan het onderscheid met een liberale partij?
Liberale vrijheid is in twee opzichten anders. Ten eerste op het moment dat vrijheid met andere waarden in botsing komt. Een echte liberaal geeft dan in principe aan vrijheid de voorrang. Het klassieke geval is de botsing tussen vrijheid en gelijkheid. Een socialist wil vooral gelijkheid, een liberaal vrijheid. Niet elke andere waarde zal trouwens snel botsen met vrijheid. Eigen verantwoordelijkheid is een uitgangspunt dat de vrijheid eerder versterkt, en ontsporing ervan kan voorkomen. Verdraagzaamheid vormt een logisch uitvloeisel van vrijheid. Wanneer ik als liberaal vrijheid voor mijzelf wil, vraag ik dat ook voor de ander. Die ander heeft evenveel recht zijn of haar leven in vrijheid vorm te geven. Hij zal daarbij geregeld andere keuzes maken. Een liberaal zal dit logisch vinden en deze andere keuzes ten volle respecteren, zolang die keuzes de mede-mens maar niet in de knel brengen.
Ten tweede gaat het bij liberalen eerst en vooral om de vrijheid van het individu. Andere politieke stromingen hebben het – al dan niet impliciet – vooral over collectieve vrijheden. De vrijheid van het gezin, bijvoorbeeld, de vrijheid van een sociale groepering (‘klasse’) of de vrijheid van een etnisch omschreven natie. Liberalen zijn niet tegen vrijheid van bepaalde groepen, maar nooit ten koste van het individu. Het is de liberale staatsman Thorbecke geweest die in 1848 de vrijheid van vereniging en vergadering in onze Grondwet heeft verankerd. Cruciaal is wel dat een individu uit vrije keuze tot zo’n vereniging toetreedt, en er elk moment weer uit kan stappen. Liberalen houden er niet van als een individu in hokjes wordt ingedeeld of daarin gevangen zit. Voor een ware liberaal vormt het vrije individu uitgangspunt en toetssteen van al het politieke denken en handelen.
