In deze column uit het liberaal journaal over de coronacrisis vraagt de fractievoorzitter van de Haagse VVD Frans de Graaf zich af of de samenleving ingrijpend zal veranderen door de coronacrisis, en hoe deze samenleving eruit zal zien.
De Vlaamse hoogleraar Frederik Anseel opperde recent een prikkelende stelling: ‘nooit meer terug naar kantoor’. Corona zou aantonen dat het klassieke kantoor met werkplekken zijn langste tijd heeft gehad. Zou het echt? Ik weet het niet. Maar dat het leven ná corona er anders uitziet dan vóór corona is wel duidelijk. De grote vraag is: hoe?
Voordat we proberen vooruit te kijken, twee winstwaarschuwingen. Ten eerste is de toekomst voorspellen razend ingewikkeld. En al helemaal tijdens een crisis. Wie midden in de hectiek zit, mist het overzicht. En we zitten met zijn állen in de hectiek. Meer dan beredeneerd speculeren zit er niet in.
Ten tweede is het, zeker voor politici, verleidelijk om te denken dat iets wat je toch altijd al wilde, nu ineens gaat gebeuren door corona. Bijvoorbeeld een SP’er die zegt dat er nu écht meer overheidsbanen nodig zijn. Of een VVD’er die inschat dat we vanaf nu allemaal bij een lokale winkelier onze boodschappen doen. Dat soort voorspellingen moeten we met een korreltje zout nemen. De wens is hier vermoedelijk vader van de gedachte. Laten we met deze voorbehouden eens een poging wagen.
De grootste verandering voor veel mensen is dat wat normaal buiten de deur was, nu ‘thuis’ is. Mensen werken, mits niet in vitale beroepen, thuis en de kinderen zijn ook meer thuis. Op afstand werken en digitaal onderwijs neemt daardoor een spectaculair hoge vlucht. Misschien bevalt het wel goed en wordt thuiswerken veel meer dan nu de norm. En wordt onderwijs op afstand normaal. Als liberaal zou ik zo’n trend toejuichen: het geeft je meer vrijheid je eigen leven in te richten.
De gevolgen kunnen enorm zijn. Zijn files en volle treinen dan verleden tijd? Dat scheelt veel dagelijkse ergernis en vele miljarden aan overheidsgeld om de infrastructuur uit te breiden. En wellicht is corona het einde van een jarenlange trend: urbanisatie. Mensen wonen weer liever landelijk: als je thuiswerkt maakt het wat dat betreft ook niet uit waar je woont. Als deze trend zich echt voordoet kunnen veel beleidsplannen – die zonder uitzondering uitgaan van een trek naar de stad – de prullenbak in.
En internationaal? Immigratie is al jaren een hoofdpijndossier. Misschien denken veel immigranten na corona wel twee keer na voordat ze hun vertrouwde omgeving verlaten. De wens om migratie te beperken wordt zo in een klap werkelijkheid. Maar het kan net zo goed omgekeerd: dat we de coronacrisis zo goed aanpakken dat veel immigranten denken: daar moet je wezen!
En er zijn nog veel meer mogelijke consequenties. Her en der lees ik bijvoorbeeld dat corona het einde betekent van het populisme omdat mensen nu inzien dat we serieuze politici moeten hebben die vertrouwen op wetenschappelijke inzichten (lijkt mij overigens een typisch geval van wensdenken).
De maatschappelijke impact van corona is dus onzeker. Des te meer als je bedenkt dat verandering van de samenleving zich snel maar ook heel traag kan manifesteren. Misschien kunnen we over een jaar of tien pas de invloed van corona vaststellen.
Hoe moet je hier nu als liberaal mee omgaan? De overheid is er voor liberalen om kaders te stellen waarbinnen de samenleving tot bloei kan komen. Die kaders worden door corona hoe dan ook stevig herzien. Dat kan op een liberale manier: geen blauwdrukken maar stapsgewijze verandering. Kijken wat werkt en wat het best aansluit bij een vrije samenleving. En verder natuurlijk vasthouden aan de eigen idealen: individuele vrijheid en een samenleving die grotendeels is gebaseerd op vrije interactie van mensen. Zo voorkomen we dat we straks corona overwinnen, maar de vrije samenleving hebben verloren.
De Vlaamse hoogleraar Frederik Anseel opperde recent een prikkelende stelling: ‘nooit meer terug naar kantoor’. Corona zou aantonen dat het klassieke kantoor met werkplekken zijn langste tijd heeft gehad. Zou het echt? Ik weet het niet. Maar dat het leven ná corona er anders uitziet dan vóór corona is wel duidelijk. De grote vraag is: hoe?
Voordat we proberen vooruit te kijken, twee winstwaarschuwingen. Ten eerste is de toekomst voorspellen razend ingewikkeld. En al helemaal tijdens een crisis. Wie midden in de hectiek zit, mist het overzicht. En we zitten met zijn állen in de hectiek. Meer dan beredeneerd speculeren zit er niet in.
Ten tweede is het, zeker voor politici, verleidelijk om te denken dat iets wat je toch altijd al wilde, nu ineens gaat gebeuren door corona. Bijvoorbeeld een SP’er die zegt dat er nu écht meer overheidsbanen nodig zijn. Of een VVD’er die inschat dat we vanaf nu allemaal bij een lokale winkelier onze boodschappen doen. Dat soort voorspellingen moeten we met een korreltje zout nemen. De wens is hier vermoedelijk vader van de gedachte. Laten we met deze voorbehouden eens een poging wagen.
De grootste verandering voor veel mensen is dat wat normaal buiten de deur was, nu ‘thuis’ is. Mensen werken, mits niet in vitale beroepen, thuis en de kinderen zijn ook meer thuis. Op afstand werken en digitaal onderwijs neemt daardoor een spectaculair hoge vlucht. Misschien bevalt het wel goed en wordt thuiswerken veel meer dan nu de norm. En wordt onderwijs op afstand normaal. Als liberaal zou ik zo’n trend toejuichen: het geeft je meer vrijheid je eigen leven in te richten.
De gevolgen kunnen enorm zijn. Zijn files en volle treinen dan verleden tijd? Dat scheelt veel dagelijkse ergernis en vele miljarden aan overheidsgeld om de infrastructuur uit te breiden. En wellicht is corona het einde van een jarenlange trend: urbanisatie. Mensen wonen weer liever landelijk: als je thuiswerkt maakt het wat dat betreft ook niet uit waar je woont. Als deze trend zich echt voordoet kunnen veel beleidsplannen – die zonder uitzondering uitgaan van een trek naar de stad – de prullenbak in.
En internationaal? Immigratie is al jaren een hoofdpijndossier. Misschien denken veel immigranten na corona wel twee keer na voordat ze hun vertrouwde omgeving verlaten. De wens om migratie te beperken wordt zo in een klap werkelijkheid. Maar het kan net zo goed omgekeerd: dat we de coronacrisis zo goed aanpakken dat veel immigranten denken: daar moet je wezen!
En er zijn nog veel meer mogelijke consequenties. Her en der lees ik bijvoorbeeld dat corona het einde betekent van het populisme omdat mensen nu inzien dat we serieuze politici moeten hebben die vertrouwen op wetenschappelijke inzichten (lijkt mij overigens een typisch geval van wensdenken).
De maatschappelijke impact van corona is dus onzeker. Des te meer als je bedenkt dat verandering van de samenleving zich snel maar ook heel traag kan manifesteren. Misschien kunnen we over een jaar of tien pas de invloed van corona vaststellen.
Hoe moet je hier nu als liberaal mee omgaan? De overheid is er voor liberalen om kaders te stellen waarbinnen de samenleving tot bloei kan komen. Die kaders worden door corona hoe dan ook stevig herzien. Dat kan op een liberale manier: geen blauwdrukken maar stapsgewijze verandering. Kijken wat werkt en wat het best aansluit bij een vrije samenleving. En verder natuurlijk vasthouden aan de eigen idealen: individuele vrijheid en een samenleving die grotendeels is gebaseerd op vrije interactie van mensen. Zo voorkomen we dat we straks corona overwinnen, maar de vrije samenleving hebben verloren.
