De plannen voor een corona-app maakten nogal wat los. Er schuilt hier een fundamentele discussie achter: hoe verhoudt het belang van privacy zich tot het belang van veiligheid? Wetenschappelijk medewerker Wilbert Jan Derksen schrijft in deze column uit ons recente liberaal journaal over de coronacrisis dat de beslissing van de overheid om de corona-app op vrijwillige basis te houden past bij ons liberale cultuur. Toch zal eerst duidelijk moeten worden of de noodzaak nog wel aanwezig is tegen de tijd dat zo'n app klaar is voor gebruik.
Als we ergens nog blij mee mogen zijn in deze crisis is dat de technologie van de 21e eeuw ons beter bestand maakt tegen het virus dan tijdens de eerdere pandemieën uit de geschiedenis. Van beademingsapparatuur tot het afnemen van tests en het ontwikkelen van een mogelijk vaccin. Technologie is de sleutel tot het doorstaan van deze crisis. In aanvulling op andere besmettingspreventieve maatregelen kondigde het kabinet begin april plannen voor het ontwikkelen van een zogenaamde ‘corona-app’ aan. Een app op de telefoon die het mogelijk maakt om na het vaststellen van een coronabesmetting een alert te sturen naar diegenen die een risicovol contactmoment hebben gehad met de patiënt.
Deze plannen maakten nogal wat los. Zo werd er getwijfeld aan de effectiviteit van een dergelijke app. Hoe kan de app bijvoorbeeld rekening houden met fysieke barrières als muren zonder foutpositieven af te geven? Wat te doen met mensen die niet in het bezit zijn van een smartphone? En hoe wordt bijvoorbeeld rekening gehouden met indirecte infectie via objecten? Maar bovenal riepen de plannen bezorgdheid op over de privacy van burgers. Vooral toen bleek dat de zeven initiële testapps hierin sterk te kort schoten. Het voedde een schrikbeeld van een Orwelliaanse ‘COVID-1984’-samenleving. Het gaat in de essentie natuurlijk wel om een app die de bewegingen van burgers surveilleert.
Er schuilt hier een fundamentele en al veel langer spelende discussie achter. Namelijk, hoe verhoudt het belang van privacy zich tot het belang van veiligheid? Vooral in de context van een crisissituatie zorgt dit voor prangende dilemma’s, omdat er sprake is van tijdnood en er juist tijd nodig is om hier een goede afweging in te maken. Gelukkig lijken andere preventiemaatregelen nu voorlopig geresulteerd te hebben in het remmen van de infectie. Tegelijkertijd is het de vraag of er geen tweede golf zal ontstaan na het versoepelen van deze maatregelen. En zijn we dan wederom bereid om onze economie stil te leggen, of worden alternatieven als de corona-app dan toch noodzakelijk? Ook bij de twijfels over de haalbaarheid van een anderhalvemetersamenleving geldt dat de corona-app een bijdrage kan leveren aan een mogelijk alternatief.
Het kabinet heeft verklaard dat de app niet verplicht zal worden. Tegelijkertijd gaf het ook aan dat een dekkingsgraad van 60 procent van de bevolking nodig is om het te laten werken. Meer dan de helft van de Nederlanders geeft aan bereid te zijn een corona-app te installeren míts deze voldoet aan adequate privacy- en veiligheidsnormen. Nog eens een kwart geeft aan dit te willen doen wanneer aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan1. Er is dus genoeg draagvlak, maar de crux zit hem in de privacy- en veiligheidsoverwegingen. En het verleden heeft aangetoond dat de overheid hier wel eens de mist in is gegaan. Het is dus uiterst belangrijk dat er voldaan wordt aan deze eisen en dat toezichthouders als de Autoriteit Persoonsgegevens in dit proces meegenomen worden. Maar dit vergt tijd.
Burgers hebben het recht om te weten wanneer hun informatie gedeeld wordt met anderen. Het is dan ook van essentieel belang dat een corona-app hier uiterst transparant over is. Zo moet precies duidelijk zijn wat de burger deelt en met wie hij dat doet. En dit moet bondig en helder weergegeven worden, en niet verhuld zijn in ellelange gebruiksvoorwaardenteksten. Zelfs de meest onkundige digibeten moeten hier chocola van kunnen maken. De data moeten daarnaast geanonimiseerd zijn, alleen lokaal opgeslagen worden (dus geen centrale database) en mogen niet gebruikt worden voor andere doeleinden (denk aan opsporing of profilering). Medische gegevens zijn onder de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) geclassificeerd als bijzondere persoonsgegevens waarbij extra strenge voorwaarden gelden die maximale prudentie ten aanzien van deze gegevens vereisen.
De beslissing van de overheid om de corona-app op een vrijwillige basis te houden past bij onze liberale cultuur die steunt op het recht op zelfbeschikking. Toch zal eerst duidelijk moeten worden of zo’n app in de praktijk überhaupt zal werken en of de noodzaak nog wel aanwezig is tegen de tijd dat zo’n app, met alle privacy- en veiligheidsoverwegingen meegenomen, klaar is voor gebruik. “Vrijwillig, tijdelijk en transparant”, zoals premier Rutte zelf al aangaf. En bovenal niet overhaast, zou hier nog aan toegevoegd moeten worden. Want net als de gegevens van burgers, kun je hun vertrouwen in zo’n app maar een keer verliezen voordat je het definitief kwijt bent.
Update
1. Deze column verscheen een paar weken geleden in de papieren versie van ons liberaal journaal, met de toenmalig bekende info. Recente data laat echter zien dat een derde de app zonder meer zou installeren, een derde hierover twijfelt en nog eens een derde niets ziet in de app. Het draagvlak lijkt daarmee gedaald te zijn met negatieve implicaties voor de werkbaarheid van een dergelijke app.
Bekijk hier het gesprek met Patrick van Schie terug over de corona-app op NPO Radio 1
Als we ergens nog blij mee mogen zijn in deze crisis is dat de technologie van de 21e eeuw ons beter bestand maakt tegen het virus dan tijdens de eerdere pandemieën uit de geschiedenis. Van beademingsapparatuur tot het afnemen van tests en het ontwikkelen van een mogelijk vaccin. Technologie is de sleutel tot het doorstaan van deze crisis. In aanvulling op andere besmettingspreventieve maatregelen kondigde het kabinet begin april plannen voor het ontwikkelen van een zogenaamde ‘corona-app’ aan. Een app op de telefoon die het mogelijk maakt om na het vaststellen van een coronabesmetting een alert te sturen naar diegenen die een risicovol contactmoment hebben gehad met de patiënt.
Deze plannen maakten nogal wat los. Zo werd er getwijfeld aan de effectiviteit van een dergelijke app. Hoe kan de app bijvoorbeeld rekening houden met fysieke barrières als muren zonder foutpositieven af te geven? Wat te doen met mensen die niet in het bezit zijn van een smartphone? En hoe wordt bijvoorbeeld rekening gehouden met indirecte infectie via objecten? Maar bovenal riepen de plannen bezorgdheid op over de privacy van burgers. Vooral toen bleek dat de zeven initiële testapps hierin sterk te kort schoten. Het voedde een schrikbeeld van een Orwelliaanse ‘COVID-1984’-samenleving. Het gaat in de essentie natuurlijk wel om een app die de bewegingen van burgers surveilleert.
Er schuilt hier een fundamentele en al veel langer spelende discussie achter. Namelijk, hoe verhoudt het belang van privacy zich tot het belang van veiligheid? Vooral in de context van een crisissituatie zorgt dit voor prangende dilemma’s, omdat er sprake is van tijdnood en er juist tijd nodig is om hier een goede afweging in te maken. Gelukkig lijken andere preventiemaatregelen nu voorlopig geresulteerd te hebben in het remmen van de infectie. Tegelijkertijd is het de vraag of er geen tweede golf zal ontstaan na het versoepelen van deze maatregelen. En zijn we dan wederom bereid om onze economie stil te leggen, of worden alternatieven als de corona-app dan toch noodzakelijk? Ook bij de twijfels over de haalbaarheid van een anderhalvemetersamenleving geldt dat de corona-app een bijdrage kan leveren aan een mogelijk alternatief.
Het kabinet heeft verklaard dat de app niet verplicht zal worden. Tegelijkertijd gaf het ook aan dat een dekkingsgraad van 60 procent van de bevolking nodig is om het te laten werken. Meer dan de helft van de Nederlanders geeft aan bereid te zijn een corona-app te installeren míts deze voldoet aan adequate privacy- en veiligheidsnormen. Nog eens een kwart geeft aan dit te willen doen wanneer aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan1. Er is dus genoeg draagvlak, maar de crux zit hem in de privacy- en veiligheidsoverwegingen. En het verleden heeft aangetoond dat de overheid hier wel eens de mist in is gegaan. Het is dus uiterst belangrijk dat er voldaan wordt aan deze eisen en dat toezichthouders als de Autoriteit Persoonsgegevens in dit proces meegenomen worden. Maar dit vergt tijd.
Burgers hebben het recht om te weten wanneer hun informatie gedeeld wordt met anderen. Het is dan ook van essentieel belang dat een corona-app hier uiterst transparant over is. Zo moet precies duidelijk zijn wat de burger deelt en met wie hij dat doet. En dit moet bondig en helder weergegeven worden, en niet verhuld zijn in ellelange gebruiksvoorwaardenteksten. Zelfs de meest onkundige digibeten moeten hier chocola van kunnen maken. De data moeten daarnaast geanonimiseerd zijn, alleen lokaal opgeslagen worden (dus geen centrale database) en mogen niet gebruikt worden voor andere doeleinden (denk aan opsporing of profilering). Medische gegevens zijn onder de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) geclassificeerd als bijzondere persoonsgegevens waarbij extra strenge voorwaarden gelden die maximale prudentie ten aanzien van deze gegevens vereisen.
De beslissing van de overheid om de corona-app op een vrijwillige basis te houden past bij onze liberale cultuur die steunt op het recht op zelfbeschikking. Toch zal eerst duidelijk moeten worden of zo’n app in de praktijk überhaupt zal werken en of de noodzaak nog wel aanwezig is tegen de tijd dat zo’n app, met alle privacy- en veiligheidsoverwegingen meegenomen, klaar is voor gebruik. “Vrijwillig, tijdelijk en transparant”, zoals premier Rutte zelf al aangaf. En bovenal niet overhaast, zou hier nog aan toegevoegd moeten worden. Want net als de gegevens van burgers, kun je hun vertrouwen in zo’n app maar een keer verliezen voordat je het definitief kwijt bent.
Update
1. Deze column verscheen een paar weken geleden in de papieren versie van ons liberaal journaal, met de toenmalig bekende info. Recente data laat echter zien dat een derde de app zonder meer zou installeren, een derde hierover twijfelt en nog eens een derde niets ziet in de app. Het draagvlak lijkt daarmee gedaald te zijn met negatieve implicaties voor de werkbaarheid van een dergelijke app.
Bekijk hier het gesprek met Patrick van Schie terug over de corona-app op NPO Radio 1
